درمان پرخاشگری کودکان
امام صادق علیه السلام :((فرزندان خود را بسیار ببوسید زیرا برای شما در هر بوسیدن درجه ای- در بهشت- است.))
امام صادق علیه السلام:((همانا خداوند به بنده اش محض شدت عشقش به فرزندانش رحم می کند)).
علل پرخاشگری:
الف-غریزی :در این حالت صدمات و آسیب‌های مغزی و ژنتیکی است،که بر اثر ترشح هورمون‌ها و عملکرد غدد درون ریز است. *در دوران بارداری،والدین باید دقت کنند محیط خانه آرام و خالی از هر گونه تشنج باشد.
ب-اکتسابی(عوامل روانی محیطی):
۱-یادگیری: گاهی بچه در محیط اطرافش افراد پرخاشگر را می بیند. و از آنان الگو می گیرد.
2- خستگی:وقتی بچه خسته است با او سر به سر نگذارید.
3- گرسنگی:برخی بچه ها در هنگام گرسنگی کمی تندتر و با عصبانیت صحبت می کنند.
4- کم خوابی
5- مسخره شدن
6- جلب توجه
7- ضعف جسمی
8-عدم اجابت به خواسته های کودک
9- مزد گرفتن:اگر کودک با پرخاشگری به هدفش برسد.به این روش عادت می کند.
**علائم بچه های پرخاشگر و عصبانی:
-تهدید و ترساندن دیگران
- آغاز کننده زد و خورد هستند
- تخریب اموال
- آسیب جسمانی می زنند
- دست به وسایل دیگران می زنند
- قانون شکنی می کنند
- در بحث زود عصبانی می شوند
-داد و فریاد می کنند(جیغ زدن).
**مسائلی که والدین محترم باید جهت درمان کودک پرخاشگر خود رعایت نمایند:
صبور و بردبار باشید: اگر والدین در طول درمان و در تعاملات خود با کودک پرخاشگرشان ، صبر و حوصله کافی نداشته باشند و از کوره در بروند ، پرخاشگری در کودکشان به مراتب افزایش خواهد یافت. لذا توصیه می شود در نهایت آرامش با کودکتان رفتار نمایید.
همیشه او را زیر نظر نگیرید: اگر کودک شما احساس کند که شما مدام او را زیر ذره بین قرار داده اید ، با لجبازی به رفتار نادرست خود ادامه خواهد داد. لذا هرگز رفتاری را از خود نشان ندهید که چنین احساسی به کودکتان دست دهد.
زمینه های بهانه جویی و پرخاشگری را برطرف کنید: معمولاً کودک پرخاشگر دنبال بهانه می گردد تا دعوا و سر و صدا به راه اندازد. والدین محترم باید با هوشیاری کامل زمینه های پرخاشگری را برطرف کرده ، تا او بهانه ای برای بد اخلاقی و بروز رفتار نا مناسب نداشته باشد. مثلاً اگر کودک شما ایراد دیر غذا خوردن را می گیرد شما تمام تلاشتان را به کار گیرید تا غذا به موقع آماده شود. یا اگر از صدای بلند تلویزیون ناراحت می شود ، قبل از اینکه او با داد زدن درخواست کم کردن صدای تلویزیون را نماید ، خودتان صدای تلویزیون را کم کنید و ...
هرگز با او مشاجره نکنید: متأسفانه برخی از والدین محترم در مقابل پرخاشگری کودکشان ، عصبانیت به خرج می دهند و با او به بحث و جدل می پردازند ، در حالیکه این کار بسیار اشتباه و غلط است. مطمئن باشید مقابله به مثل کردن با کودک ، نه تنها پرخاشگری او را برطرف نخواهد کرد ، بلکه موجب ازدیاد آن نیز می گردد.
زمان بیکاری اش را با فعالیت های مختلف و مورد علاقه اش پر کنید: معمولاً کودکان پرخاشگر آشفتگی روانی و قدرت درونی زیادی دارند که باید تخلیه شود ، لذا گاهاً با پرخاشگری خود را تخلیه روانی می کنند. بنابراین والدین محترم باید در زمانی که بیکار است ، با فعالیت هایی که دوست دارد مثل نقاشی کشیدن و ... اوقات او را پر کنند تا تخلیه روانی گردد.
زمینه ی تفریحات و سرگرمی های دلخواه او را فراهم نمایید: کودک شما نیاز به تفریح و سرگرمی دارد و گاهاً این پرخاشگری نوعی اعتراض به عدم توجه نسبت به این نیاز می باشد. پس گاهی او را به پارک برده و گاهی با او بازی نمایید. حتی در محیط خانه نیز می توانید با بچه بازی کنید تا انرژی او تخلیه گردد.
از فشارهای بیش از حد بپرهیزید: بعضی از والدین سعی دارند با فشارهای زیاد و سخت گیری مفرط کودک خود را اصلاح کنند در حالیکه نتیجه عکس می گیرند. همانطور که فنر را اگر زیاد فشار دهیم ، می شکند یا با قدرت جهش می کند. کودک نیز اگر زیاد تحت فشار قرار گیرد یا سرخورده و بی اراده و نا متعادل می شود و یا دست به پرخاشگری می زند. پس از سخت گیری های بی مورد و افراطی پرهیز نمایید.
به کودک خود محبت کنید: یکی از عوام بروز پرخاشگری کمبود محبت است. لذا والدین باید تا می توانند به کودکشان محبت نمایند . مخصوصاً نسبت به دختران خود ، زیرا عدم محبت به دختر عوارض خطرناکی را به دنبال دارد .رسول خدا(ص):(خداوند به دختر مهربانتر از پسر است ،کسی که باعث خوشحالی دخترش شود خداوند روز قیامت او را خوشحال می کند).
به کودک خود توجه داشته باشید: یکی دیگر از عوامل پرخاشگری عدم توجه به کودک است. خیلی از والدین می گویند بچه ی ما تا در خانه است ساکت و آرام است اما تا در یک جمع قرار می گیرد پرخاشگر می شود ، دلیل این رفتار کودک در میهمانی عدم توجه به اوست . یعنی کودک شما چون احساس می کند شما در میهمانی به او توجه ندارید سعی می کند با پرخاشگری و سر و صدا به راه انداختن ، جلب توجه نماید. لذا والدین محترم در میهمانی ها به فرزندتان توجه کنید و گاهاً از او بپرسید که چیزی لازم دارد یا نه ، یا بپرسید به او خوش می گذرد یا نه و به طور کلی طوری رفتار کنید که احساس نکند به او توجهی ندارید.
شرایط خانواده را مناسب کنید: گاهی علت پرخاشگری نحوه برخورد والدین با همدیگر و عدم رعایت احترام متقابل یکدیگر است. وقتی پدر و مادر یا برادر و خواهر بزرگتر به هم بی احترامی می کنند و با همدیگر بد حرف می زنند ، مطمئناً کودک نیز این رفتار را یادگرفته و پرخاشگری می کند و حقوق دیگران را زیر پا می گذارد.
کارهای مثبت او را ذکر کرده و تشویق نمایید:برای رفع رفتار پرخاشگرانه کودکتان ، کارهای خوب او را تشویق کنید. مثلاً اگر کودکتان به بزرگتر سلام کرد او را تشویق کنید و گاهاً برای کارهای خوبش هدیه بخرید تا ارزش کار خوب خود را بداند.
از رفتارهای شایسته برایش صحبت کنید: گاهی دوستانش را دعوت کنید و برایشان (بدون اینکه فرد خاصی از آنها را مورد خطاب قرار دهید) از رفتارهای خوب و شایسته صحبت کنید. البته مواظب باشید وقتی از رفتارهای خوب صحبت می کنید ، کودکتان احساس نکند که شما قصد نصیحت او و طعنه زدن به رفتارهای او را دارید.
مسئولیت کاری را به او بسپارید: در حد توانش به او مسئولیت بدهید. مثلاً به او اجازه دهید گلدان ها را آب دهد. البته باز تأکید می کنم که مسئولیت در حد توانش باشد.
در انتخاب دوست و مدرسه به او کمک کنید: دوست خوب و مدرسه ی مناسب در کاهش رفتارهای پرخاشگرانه بسیار موثر است. گاهی رفتارهای غلط کودکتان برگرفته از رفتارهای دوستانش می باشد. البته باز رفتارتان طوری نباشد که او احساس کند در کارهایش دخالت می کنید. حتی گاهی رفتار برخی از والدین باعث می شود که دوستان فرزندتان او را بچه ننه بخوانند و این در روحیه فرزند بسیار تأثیر گذار بوده و آثار مخرب زیادی را بدنبال خواهد داشت.
هیچ گاه او را تنبیه بدنی نکنید و نگذارید بازی خشن انجام دهد و تصاویر خشونت آمیز ببیند: بچه ها معمولاً به بازی های رایانه ای علاقه دارند و به آن تمایل دارند. لذا برای درمان پرخاشگری فرزندتان او را تشویق کنید که به جای بازی خشونت آمیز به بازی های سالم و فکری روی آورد. البته از راه مشورت دادن وارد شوید ، نه به صورت امر کردن. و همچنین والدین از دیدن فیلم های خشونت آمیز جلوی بچه خودداری کنند.
با راه هاي کنترل جيغ زدن کودکان آشنا شويد:
جيغ زدن کودکان اغلب ابزاري است براي رسيدن به خواسته هايشان، گاهي نيز شيوه بيان خود و شيوه ارتباطي است و گاهي اين دو حالت با هم در مي آميزد. بر اساس وضعيت رشد و سن کودک، جيغ زدن مي تواند طبيعي و غير طبيعي باشد. برخورد والدين و اطرافيان با اين پديده در شکل گيري رفتار هاي ارتباطي و ويژگي هاي شخصيتي کودک تعيين کننده است و برخورد نامناسب والدين وضعيت دشواري را مي آفريند. رعايت نکات ذيل در برخورد مناسب با اين مشکل مناسب است.
1.وضعيت رشدي کودک خود را در نظر بگيريد
/ تا قبل از 18ماهگي به طور طبيعي آواها، گريه و جيغ شيوه اي براي بيان خود و برقراري ارتباط و جلب توجه ديگران است. جيغ زدن در اين مرحله با شدت و دفعات معمولي، امري طبيعي است. اين نوع رفتار ها در مرحله پيش زباني طبيعي بوده و به مرور زمان کم مي شود. اگر والدين صبور باشند و با شوخي يا جدي، جيغ زدن ها را تقويت نکنند اين دوره با کمي دشواري سپري مي شود اما اگر به صورت افراطي به کودک بي توجه باشند و يا به جيغ زدن کودک حساس بوده و واکنش هاي افراطي نشان دهند اين مرحله طولاني مي شود و گاهي در مراحل بعدي که کودک توانايي بيان کلامي پيدا مي کند جيغ زدن را وسيله اي براي جلب توجه و بيان خود قرار مي دهدد.
2.رفتار جيغ زدن را تحليل کنيد
/ از آن جا که کودک توانايي اوليه بيان خواسته خود از طريق ايما و اشاره و به کار بردن جملات ابتدايي را ندارد ممکن است جيغ زدن، ابزار کودک براي تحميل خواسته هاي خود به ديگران باشد و براي برخورد مناسب با آن بايد ديد کودک در چه زمان هايي، به چه دليلي، به چه اندازه و چگونه از اين رفتار استفاده مي کند و به ويژه مشخص شود در هنگام و در پايان جيغ زدن واکنش ديگران به اين رفتار کودک چيست؟ براي شناخت بيشتر رفتار کودک مي توانيد رفتار او را مشاهده و ثبت نماييد. اگر در طي 10روز اين کار را پيگيري کنيد مطالب زيادي از رفتار کودک و واکنش اطرافيان کشف مي کنيد که به درک عميق تر اين وضعيت کمک بسياري مي کند.
3.مهارت هاي ارتباطي خود و کودکانتان را افزايش دهيد
/ هرچقدر ارتباط والدين با کودک غني تر و کودک در بيان خواسته خود ماهرتر شود، رفتار هايي نظير جيغ زدن کم مي شود. تا مي توانيد ارتباط خود را با کودک تقويت کنيد. مهارت هاي بازي کردن و سرگرم کردن کودک را در خود افزايش دهيد. به کودک ياد بدهيد با اشاره يا بيان کلمه هاي ساده، خواسته خود را مطرح کند.
4.جيغ زدن را در کودک تقويت نکنيد
/ يکي از مهم ترين عوامل پرخاش و جيغ کودکان، آن است که والدين پس از جيغ زدن و سر و صدا راه انداختن در مقابل خواسته کودک تسليم مي شوند. جيغ زدن کودک با رسيدن به خواسته اش و يا با تغيير وضعيت به نفع او پايان مي يابد و کودک ياد مي گيرد هرچه بيشتر جيغ بزند مزايا و امتياز هاي بيشتري به دست مي آور
5. به خواسته هاي معقول و مناسب کودکتان اهميت دهيد
/ همه افراد نيازمند توجه مثبت اطرافيان هستند به ويژه کودکان در سنين زير 5 سال نياز بيشتري دارند و توجه به کودکان و رسيدگي به خواسته هاي به جا و نيازهاي ضروري آن ها يکي از وظايف اصلي والدين است. هرچند ايستادگي همراه آرامش در مقابل خواسته هاي غير لازم و نابجاي کودکان لازم است اما ضروري تر آن است که والدين، توجه خاصي به خواسته هاي کودک بکنند و نيازهاي اصلي او را با مهرباني و گشاده رويي و بدون منت برآورده سازند تا کودک ضمن احساس امنيت، محبت والدين را درک نمايد.
6.رفتارهاي اتفاقي کودک را ناديده بگيريد
/ برخي از بدرفتاري ها و جيغ زدن هاي کودک از سر بي حوصلگي، خستگي و يا اتفاقي است. در اين شرايط، صبور باشيد و جيغ او را ناديده بگيريد. جيغ زدن باعث تحليل انرژي کودک مي شود و تارهاي صوتي و ديافراگم کودک را دچار خستگي مي نمايد، بنابراين کودک نمي تواند به مدت طولاني آن را ادامه دهد.
7.به کودک پيام ها و هويت منفي ندهيد
/ گاهي والدين و اطرافيان، آگاهانه و يا اغلب، ناآگاهانه به کودک هويت منفي مي دهند، اسم ها، خطاب ها و عبارت هايي به کار مي برند: نظير "جيغ جيغو"، "مگه بلندگو قورت دادي"، "از دستت خسته شديم"و .. .اين عبارت ها، پيام هايي منفي اند که به حل مسئله کمک نمي کنند و رفتار نامناسب کودک را به ويژگي شخصيتي تبديل مي نمايند.
8.به رفتارهاي مثبت کودک توجه کنيد
/ به جاي تمرکز بر جيغ زدن و رفتار نامناسب کودک، به ديگر رفتارهاي مثبت او را به ويژه هنگامي که آرام است يا با آرامش بازي مي کند و خواسته هاي خود را صحيح مطرح مي کند، توجه کنيد. هرچقدر بيشتر به رفتارهاي مثبت و ارتباط هاي آرام او توجه کنيد، رفتارهاي منفي او ضعيف تر و کاهش مي يابد. يکي از واکنش هاي مخرب والدين در مقابل جيغ فرزند، فرياد زدن و آرام کردن او با صداي بلند است و يا در حالي که خود والدين با فرياد و صداي بلند با کودک صحبت مي کنند يا او را تهديد و تنبيه مي کنند، انتظار دارند کودک آرام باشد.
حمید صادقیان مدرس آموزش خانواده